Analiza: Izbori 2018 – postoji li veza između manipulacija popisom i biračkim spiskovima?

U proteklih nekoliko sedmica, javnost u BiH prati “sagu” o slučajevima krađe identiteta i korištenja tuđih podataka za registraciju “dopisnih birača”, to jest birača koji na Opštim izborima 2018. glasaju iz inostranstva. Paralelno sa ovim informacijama, objavljeni su i nalazi portala “Žurnal” koji pokazuju da je ukupan broj birača registrovanih u inostranstvu porastao na 77.000, što je skoro duplo više u odnosu na Opšte izbore 2014. godine, kada ih je bilo oko 40.000.

I pored nekoliko stotina prijava osoba kojima je ukraden identitet, ali i tekstova portala “Žurnal” u kojima je dokumentovan nevjerovatan skok “dopisnih birača”, Centralna izborna komisija odbila je da objavi spisak birača registrovanih za dopisno glasanje. “Žurnal” je nakon toga (22.9.2018.) objavio ovaj spisak sa detaljnim pregledom stanja po pojedinačnim opštinama. U tekstu je navedeno da je najveći broj novoregistrovanih birača zabilježen u Hrvatskoj (njih 24.000, što je porast od 150%) što je objašnjeno zajedničkim djelovanjem HDZ BiH i HDZ Hrvatske na registraciji novih birača – uključujući i one “fiktivne”, koji su “registrovani” na lažnim adresama korištenjem tuđih podataka.

Već prvi prolazak kroz “Žurnalove” podatke djelovao nam je neobično poznato. Nakon popisa provedenog 2013. godine, uporedili smo podatke statističkih agencija i podatke o broju stanovništva dobijene na popisu i utvrdili da podaci sa popisa u nekim opštinama značajno odstupaju od statističkih procjena Zavoda za statistiku – iza kojih je stajalo 20 godina evidencije o rođenim, umrlim, doseljenim i odseljenim osobama. Opštine koje su godinama prije toga bilježile konstantan pad broja stanovnika, na popisu su odjednom zabilježile skok koji je bio vrlo teško objašnjiv. Jednako nejasan bio je i pad broja stanovnika u opštinama koje su do tada bilježile rast. Tačnije, jedino moguće objašnjenje bilo je “fingiranje” brojeva tokom provođenja popisa (analiza se može naći na ovome linku).

“Žurnalov” tekst upalio je iste “lampice”. Dobretići, Ravno, Stolac, Tomislavgrad i niz drugih opština našao se u samom vrhu obje “liste”: jedne koja je zabilježila neobjašnjive skokove broja stanovnika i druge koja je dokumentovala skok broja dopisnih birača. Opština Ravno je, recimo, bila prva po rastu broja dopisnih birača (2850%) i druga po neproporcionalnom rastu broja popisanih osoba (130%). Odlučili smo, stoga, da provjerimo u kojoj mjeri se ovi podaci zaista podudaraju.

Za početak, uočili smo da je u Republici Srpskoj većina opština sa značajnim porastom birača smještena u istočnom dijelu, dok ih je u zapadnom znatno manje. Međutim, prosječan rast broja dopisnih birača značajno je veći u opštinama u Federaciji BiH (ca 230% naspram cca 150% u RS), što je bio slučaj i sa rastom popisanih osoba. Ukoliko opštine poredamo u 4 kategorije u odnosu na prosječan rast broja birača (značajno ispod prosjeka, ispod prosjeka, iznad prosjeka i značajno iznad prosjeka) vidimo da se u četvrtoj kategoriji (rasta značajno iznad prosjeka) u velikoj većini nalaze opštine iz ZHK, SBK i Kantona 10.

Brojevi koje je objavio “Žurnal” značajno su veći od stopa rasta koje smo zabilježili analizom popisa i nije ih moguće međusobno direktno porediti. Stoga smo se fokusirali na pronalazak “presjeka skupova” – to jest, mapiranje opština koje su bile visoko na obje liste.

Pronašli smo značajno podudaranje. Od prvih 20 opština sa najvećim rastom broja popisanih osoba, u njih 14 je zabilježen veći rast broja dopisnih birača u odnosu na FBiH prosjek. Ili, posmatrano iz suprotnog ugla – među prvih 30 opština sa najvećim procentom rasta broja registrovanih birača, nalazi se 14 od 20 opština u kojima su zabilježena najveća neslaganja na popisu.

U vrijeme kada smo radili analizu popisnih podataka, još uvijek nisu bili objavljeni podaci o nacionalnom/etničkom izjašnjavanju. No, danas taj podatak postoji i on ukazuje na još jednu pravilnost – opštine sa većinski hrvatskom populacijom (pa čak i opštine sa značajnim udjelom hrvatskog u ukupnom stanovništvu) takođe bilježe porast broja birača iz inostranstva.
Ponovo, kada se uporede podaci za FBiH, prvih 10 opština sa najvećim rastom broja birača su opštine sa preko 40% hrvatskog stanovništva; u prvih 20 nalazi se 15 takvih opština; dok se u prvih 30 opština sa najvećim skokom broja birača nalazi 20 opština sa preko 40% hrvatskog stanovništva.

(Podaci su prikazani u tabeli u kojoj su opštine sa najvećim rastom popisanih osoba i sa najvećim procentom hrvatskog stanovništva prikazane žutom bojom)

“Žurnal” je svoje podatke interpretirao na način da je istaknuta podudarnost između opština gdje je na vlasti HDZ BiH i onih u kojima je registrovan najveći broj “novih birača”.

Nagli skok broja dopisnih birača možda bi se mogao tumačiti kao posljedica sve masovnijeg odlaska ljudi iz BiH, i/ili legitimnih kampanja da se oni registruju. Taj broj je neosporno veliki i zaista doseže desetine hiljada ljudi koje su u toku aktuelnog mandata napustile ovu državu. No, postoji nekoliko faktora koji ne govore u prilog takvom objašnjenju, uključujući i niz pitanja koja se otvaraju kada se uporede podaci sa popisa i sa biračkog spiska.

Jedno od njih je – kako je moguće da se 2013. godine naglo poveća broj stanovnika sa stalnim boravištem u jednoj opštini, a zatim se poveća i broj birača registrovanih u inostranstvu u istoj toj opštini? Na to pitanje ima više odgovora, a svi ukazuju na manipulisanje barem jednim procesom – popisnim ili izbornim. Jedna je mogućnost da su su 2013. godine ljudi popisivani kao da žive u BiH, iako su zapravo živjeli u inostranstvu. Nakon toga, 2018. su registrovani za izbore tamo gdje zaista žive? Međutim, u većini ovakvih opština je, kako je rečeno, prethodno postojao trend depopulacije, te je upitno da li “popisani” i “registrovani” ljudi uopšte postoje. Treća mogućnost je da se radi o posljedici manipulacija i popisnim i izbornim procesom – to jest, da je ista “mašinerija” koja je korištena da vještački poveća broj osoba koje žive u opštinama u BiH, sada iskorištena da izmisli nove bh. birače u inostranstvu.

Pored toga, do sada je zabilježeno oko 400 potvrđenih slučajeva krađe identiteta i sličnih manipulacija, koji govore o tome da je zaista u toku organizovana aktivnost političkih stranaka koje su se aktivirale na lažnoj registraciji birača iz inostranstva. Činjenica da se najveći rast broja dopisnih birača nalazi u opštinama sa značajnim procentom hrvatskog stanovništva, u opštinama gdje je na vlasti HDZ, te da je najveći skok novih birača registrovan u Hrvatskoj, ostavlja malo prostora za sumnju u to da se radi o borbi za svaki glas u ovom biračkom tijelu. Sličnu situaciju nismo imali u 2014. godini, kada je, recimo, “konkurencija” na izborima za hrvatskog člana Predsjedništva BiH bila mnogo manja nego danas – barem sa stanovišta kandidata HDZ BiH.