Preko margine: Dezinformacije o marginaliziranim grupama u bh. medijima

Istražili smo kakve se dezinformacije objavljuju u bosanskohercegovačkim i regionalnim medijima o tri marginalizirane grupe – migrantima i izbjeglicama, ženama, te LGBT osobama.  

Neprofesionalno medijsko izvještavanje o marginalizovanim grupama je odavno prepoznato kao problem od strane međunarodnih i organizacija civilnog društva koje se bave ljudskim pravima. O tome svjedoče prakse poput monitoringa medijskih objava, rada sa medijskom zajednicom kroz treninge kojima se novinari/ke nastoje senzibilizirati o ovim temama, ili objavljivanje preporuka za izvještavanje o osjetljivim temama kao što je rodno zasnovano nasilje.

Sa druge strane, iako se dezinformacije često prepliću sa govorom mržnje, isključivosti i netrpeljivosti, medijsko izvještavanje o marginaliziranim grupama obično se analizira sa aspekta diskriminatornog govora, dok se ulozi dezinformacija u izgradnji takvih diskursa posvećuje manje pažnje.

Ovo istraživanje nastoji popuniti neke od tih praznina i ispitati kakvi se dezinformacijski narativi mogu pronaći o grupama koje su izložene diskriminaciji i/ili govoru mržnje, u bh. i regionalnim medijima. Koristeći bazu podataka naše fact-checking platforme Raskrinkavanje, pokušali smo saznati na koji način se takvi narativi grade, koje “taktike” se za to koriste, kakav je njihov sadržaj, te na koji način oblikuju negativne predstave o marginaliziranim grupama.

Materijal za ovo istraživanje preuzet je iz rubrike “Preko margine” platforme Raskrinkavanje, gdje je u protekle 2,5 godine objavljeno 85 analiza čija su tema bile dezinformacije vezane za tri marginalizovane grupe: izbjeglice i migrante, žene, te LGBT osobe.

U uzorku istraživanja se našlo 628 članaka koji sadrže dezinformacije kojima se targetiraju marginalizovane grupe, objavljeno od strane 277 medija. Ovi su članci dobili ukupno 1024 ocjene na fact-checking platformi Raskrinkavanje.

Grupa koja je u navedenom periodu bila najviše targetirana dezinformacijama bili su migranti i izbjeglice, o kojima je objavljeno najviše lažnih vijesti (213), ali i drugih dezinformacija.
Dezinformacije o ovoj grupi, ubjedljivo najbrojnije u cijelom uzorku (711 od 1024 ocjene), uglavnom je prikazuju kao nasilnu, kriminalnu i/ili povezanu sa terorizmom i radikalnim ideologijama. Taj je “trend” započeo sredinom 2018. godine i od tada ne jenjava. U istraživanju su prikazane i dvije studije slučaja, koje pokazuju kakvu su ulogu u tom dezinformacijskom narativu odigrala dva mainstream bh. medija –  Dnevni avaz i RTRS – od kojih je jedan i javni servis.

Dezinformacije koje targetiraju žene su druge najzastupljenije u uzorku (201 ocjena) i najčešće se javljaju u vidu klikbejta – obmanjujućih naslova članaka kojima se najavljuje nepostojeći sadržaj članka.

Tipičan je u tom smislu postupak seksualizacije i/ili “sramoćenja” žena (pa čak i djevojčica), najčešće zbog njihovog izgleda i načina odjevanja, koji se koristi kao izgovor za objavljivanje voajerskih sadržaja. Njega najčešće nalazimo većinom kod anonimnih portala, među kojima se “ističe” portal Novi. Sa ovim je narativom blisko povezan i onaj koji negira, minimizira, banalizuje ili čak romantizuje nasilje prema ženama – od seksualnog uznemiravanja i silovanja, pa do brutalnih ubistava.

Nešto manji broj ocjena (112) zabilježen je kada su u pitanju dezinformacije o LGBT osobama, koje su se posebno intenzivirale od aprila 2019. godine, to jest od trenutka kada je najavljena prva bosanskohercegovačka Povorka ponosa. Zanimljivo je, ipak, da domaći mediji nisu u velikoj mjeri prenosili dezinformacije o ovom događaju, o čemu govori podatak da je prosječan broj medijskih članaka ocijenjenih u jednoj analizi Raskrinkavanja značajno manji kada su u pitanju dezinformacije o LGBT osobama (u jednoj analizi je prosječno ocijenjeno 2,88 članaka), nego kada se pogleda cijeli uzorak (prosječan broj je 7,3 članka).

Detaljne nalaze možete pročitati u istraživanju koje je dostupno na ovom linku.