Fata Orlović još uvijek čeka na uklanjanje crkve sa njenog privatnog posjeda

Presuda Evropskog suda za ljudska prava, kojom je naloženo uklanjanje crkve iz dvorišta Fate Orlović iz Konjević-Polja, nije izvršena u predviđenom roku zbog pandemije COVID-19, a naznaka da bi najava predsjedavajućeg Vijeća ministara BiH Zorana Tegeltije iz januara 2021. godine o uklanjanju crkve na proljeće ove godine mogla biti ispunjena, nema.

Priča o crkvi izgrađenoj u dvorištu Fate Orlović iz Konjević-Polja započela je prije više od 20 godina. Naime, usred ratnih dejstava, porodica Fate Orlović nalazila se u izbjeglištvu, te im je imovina u mjestu Konjević-Polje oduzeta u korist crkvene opštine Drinjača i u dvorištu je izgrađena crkva. 

Kako Deutsche Welle prenosi, nakon rata, u skladu s provedbom Aneksa 7 Dejtonskog sporazuma, imovina je vraćena, izuzev parcele na kojoj je izgrađena crkva, iako je Republika Srpska 1998. godine donijela Zakon o prestanku primjene Zakona o korištenju napuštene imovine.

Nakon povratka u Konjević-Polje 2000. godine, Fata Orlović pokrenula je sudski spor za povrat parcele, tražeći da se crkva izmjesti. U godinama koje su uslijedile i nakon niza domaćih i međunarodnih presuda u korist Fate Orlović, crkva ipak nije uklonjena iz njenog dvorišta, zbog čega se naposljetku obratila i Evropskom sudu za ljudska prava, koji je 1. 10. 2019. godine presudio u njenu korist. 

Evropski sud za ljudska prava jednoglasno je odlučio da je došlo do povrede člana 1., protokola 1. (zaštita imovine) uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, te donio konačnu presudu kojom se nalaže da BiH mora izvršiti uklanjanje crkve iz dvorišta Fate Orlović. 

U presudi se navodi da je Sud utvrdio propust vlasti da ispoštuju konačne i obavezujuće odluke iz 1999. i 2001. godine, kojima je utvrđeno pravo na povrat predmetne imovine u posjed podnositelja tužbe, kao i da tužena država treba osigurati uklanjanje crkve sa imovine Fate Orlović najkasnije u roku od tri mjeseca nakon što ova presuda postane konačna. 

Presuda Evropskog suda za ljudska prava

Sud je utvrdio propust bh. vlasti, odnosno da nisu poštovale konačne i obavezujuće odluke iz 1999. i 2001. godine, kojima je naloženo potpuno vraćanje zemljišta u posjed podnositelja predstavke, a za koji Vlada nije ponudila opravdanje, čime je ozbiljno narušila imovinska prava podnositelja predstavke. (…) Sud je također utvrdio, sa šest glasova naspram jednog, na osnovu člana 46. (obaveznost i izvršenje presuda) da tužena država treba da osigura izvršenje dviju odluka koje su donijete u korist podnositelja predstavke, a naročito da osigura uklanjanje crkve sa njihove imovine, najkasnije u roku od tri mjeseca nakon što ova presuda postane konačna.

Presuda Evropskog suda za ljudska prava, 1. 10. 2019.

Presuda je postala pravosnažna 1. 1. 2020. godine, a rok za uklanjanje crkve iz dvorišta Fate Orlović istekao je 1. 4. 2020. godine. 

U februaru 2020. godine, u javnosti se pojavila informacija da je počelo iznošenje stvari iz crkve, što je nešto kasnije potvrdio i načelnik Odjela za urbanizam i prostorno uređenje Opštine Bratunac Petko Rankić, gdje bi crkva trebala biti izmještena.

Skupština opštine Bratunac je donijela odluku da se u centru Bratunca, na starom parkiralištu preduzeća “Vihor”, gradi spomen-obilježje i crkva iz Konjević-Polja biće premještena na tu lokaciju.

Petko Rankić, 28. 2. 2020.

Ipak, rok za izmještanje crkve – 1. april 2020. godine, nije ispoštovan, a kao razlog neispunjenja obaveze izmještanja crkve iz dvorišta Fate Orlović ovaj put se navodi pandemija COVID-19.

Fata Orlović je tada još jedanput iskazala nezadovoljstvo, ističući da se “rade druge stvari”, te da se mogu “vidjeti bageri, kamioni, strugači da rade cestu”, dok za izmještanje crkve nema novih informacija.

Podsjećamo, za provođenje presude zadužen je Republički sekretarijat za raseljena lica i migracije Republike Srpske, a direktor ove institucije Marko Aćić za RSE je izjavio da će, “nakon što se sve mjere uvedene zbog pandemije ukinu, početi sa aktivnostima na rušenju”.

Mi smo napravili radnu grupu za provođenje i napravili smo sastanak sa Srpskom pravoslavnom crkvom koja se saglasila vezano za izmještanje crkve. Do ovoga momenta pokretnosti crkve su iznesene. (…) Sada treba ponovno da se sastane Komisija i da uputimo Savjetu ministara Bosne i Hercegovine zahtjev da vidimo kako ćemo finansirati sami projekat. Pod tim mislim i na raspisivanje tendera i na izbor izvođača, jer ne može se samo poslati bager, pa da sruši crkvu. Procjenjuje se da će biti potrebno oko 75.000 konvertibilnih maraka (33.000 eura).

Marko Aćić, 13. 5. 2020.

S obzirom na činjenicu da se do kraja 2020. godine nisu desile značajnije aktivnosti kada je u pitanju spomenuto izmještanje, na sjednici Doma naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine (PSBiH), održanoj 12. 1. 2021. godine, delegat Kluba bošnjačkog naroda u PSBiH i potpredsjednik SDP-a BiH Denis Bećirović postavio je pitanje predsjedavajućem Vijeća ministara BiH Zoranu Tegeltiji zbog čega vlasti entiteta Republika Srpska još uvijek nisu uklonile nelegalno izgrađenu crkvu sa zemljišta Fate Orlović u Konjević-Polju.

Kako je Radio Slobodna Evropa prenio, Tegeltija je odgovorio da je iz te crkve uklonjena sva pokretna imovina, a da je proces uklanjanja same crkve zaustavljen zbog pandemije COVID-19 i bit će nastavljen u proljeće ove godine.

Očekujemo da će u proljeće ove godine biti završen kompletan proces izvršenja presude Evropskog suda za ljudska prava.

Zoran Tegeltija, 12. 1. 2021.

U februaru 2021. godine, nekoliko portala prenijelo je informaciju advokata Fate Orlović, Rusmira Karkina, da je Republika Srpska raspisala tender za izbor izvođača radova vezano za uklanjanje crkve iz dvorišta nane Fate Orlović.

Ja sam ove informacije dobio posredno, premda sam se još prije mjesec i po obratio Vladi RS-a s upitom dokle se došlo sa izvršenjem presude Suda u Strazburu. Nadam se da će RS uskoro provesti proceduru tendera i da će konačno izvršenje sudske odluke proteći bez ikakvih problema.

Rusmir Karkin, 9. 2. 2021.

Spomenuti tender nije moguće pronaći na zvaničnoj web stranici Vlade Republike Srpske ili nadležnog sekretarijata, a na upit Istinomjera o navedenom tenderu i aktivnostima izmještanja crkve do momenta objavljivanja ove analize Vlada RS-a nije odgovorila.

U martu 2021. godine, Fata Orlović je zbog svoje dugogodišnje borbe dobila i priznanje Ambasade Sjedinjenih Američkih Država u BiH, a koje se dodjeljuje u okviru mjeseca ženske istorije, u kojem spomenuta ambasada podsjeća na žene “koje su se dostojanstveno suočile sa izazovima i koje predstavljaju uzor svim ljudima, u svim aspektima društva”. Orlović je tom prilikom istakla da “od borbe za svoja prava, koja traje više od 20 godina, neće odustati.”

Početkom aprila, navršila se godina od isteka roka koji je Evropski sud za ljudska prava odredio za uklanjanje crkve sagrađene na imanju Fate Orlović, a tom prilikom oglasio se i visoki predstavnik u BiH Valentin Inzko, ističući da “Fata Orlović zaslužuje zadovoljenje pravde”, te da “u poodmakloj dobi, Fata Orlović ne zaslužuje daljnje nepoštovanje od strane vlasti Republike Srpske, već neodložno i potpuno zadovoljenje pravde”.

Vijećnik u Skupštini opštine Bratunac Vehid Dedić potvrdio je za Al Jazeeru početkom aprila 2021. godine da izmještanje crkve do tog momenta nije bilo na dnevnom redu Skupštine opštine Bratunac, te da “vijećnici nemaju saznanja kada i gdje bi se crkva mogla izmjestiti”.

Gostujući u “Federaciji danas” 14. 5. 2021. godine, advokat Rusmir Karkin govorio je o nedostatku volje organa BiH da provedu odluku Evropskog suda za ljudska prava i izmjeste crkvu na drugu lokaciju, ali i odgovornosti međunarodne zajednice, za koju smatra da bi mogla uticati na konačno izmještanje crkve.

Oni su odlučili da jednostavno ne žele da provedu odluke Suda za ljudska prava u Strazburu. Mislim da ovo i nije prva odluka navedenog suda koju se organi BiH apsolutno ne trude da provedu. Obzirom da su se potrudili u ovih prethodnih godinu dana da ovaj minorni dio ove odluke, koji se odnosi na isplatu pravomoćne naknade troškova koje su apelanti imali u toku apelacije. Dakle, jedna intenzivna komunikacija u pismenom obliku, u smislu da je RS doista isplatio iznos koji je određen odlukom Suda u Strazburu. Međutim, apsolutno nijednim slovom, odgovorom ili aktom se ne osvrću na upite kada se obraćamo sa zahtjevom da nam se kaže u kojem smislu i koje su akcije planirane i kada se namjerava provesti osnovni dio presude, a to je uklanjanje crkve sa privatnog vlasništva porodice Orlović. Totalna indolencija vlasti RS-a. Mislim da je potpuni nedostatak empatije upravo i razlog zbog čega ovi postupci ovako dugo traju. Ovo je vrlo jednostavna stvar. U pitanju je privatna imovina fizičke osobe koja je uzurpirana kada su provedeni nezakoniti postupci eksproprijacije zemljišta 1998. godine.

Rusmir Karkin, 14. 5. 2021.

Porazna je činjenica da Bosna i Hercegovina ne izvršava presude Evropskog suda za ljudska prava, iako je dužna da to čini kao članica Vijeća Evrope i potpisnica Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda. Prošlo je više od 11 godina od presude u predmetu “Sejdić-Finci”, a iza koje su uslijedile brojne druge presude Evropskog suda za ljudska prava koje BiH nije izvršila – utvrđena je diskriminacija u predmetima “Dervo Sejdić i Jakob Finci”, “Azra Zornić”, “Ilijaz Pilav”, “Samir Šlaku”, te “Fata Orlović”, a radi se o uskraćenom pravu nacionalnih manjina da se kandidiraju za Predsjedništvo BiH i Dom naroda Parlamenta, pravu da se čovjek pojedinac izjašnjava prije svega kao građanin i na taj način koristi i štiti sva svoja građansko-politička prava, te teritorijalno-etničke diskriminacije prilikom izbora za Predsjedništvo BiH.

I dok brojne presude, uključujući i onu Evropskog suda za ljudska prava, idu u korist Fate Orlović i njenog zahtjeva za izmještanje crkve izgrađene na njenom privatnom posjedu, reakcija i konkretnih aktivnosti nadležnih vlasti u Bosni i Hercegovini i entitetu Republika Srpska nema. Iako je rok za izmještanje crkve istekao prije više od godinu, nema naznaka da će crkva biti uklonjena tokom proljeća 2021. godine, te ostaje pitanje kada će Fata Orlović dočekati kraj borbe duge preko dvije decenije.

(Istinomjer.ba)