Da li ekskluzivitet upotrebe jednog jezika i pisma krši entitetske i državni ustav?

Jedna od tema koja je posljednjih dana izazvala buru u javnosti jeste usvajanje Zakona o zaštiti, očuvanju i upotrebi jezika srpskog naroda i ćiriličnog pisma (Republika Srpska) i Zakona o upotrebi srpskog jezika u javnom životu i zaštiti i očuvanju ćiriličnog pisma (Republika Srbija). Kako se navodi, cilj donošenja ovih zakona je “zaštita i očuvanje srpskog jezika i ćirilice kao nematerijalnog kulturnog nasljeđa”.

Početkom septembra, najavljeno je da će 15.9.2021. godine Parlament Republike Srbije i Narodna skupština Republike Srpske usvojiti zakon o zaštiti, očuvanju i upotrebi jezika srpskog naroda i ćiriličnog pisma, nakon što su to prethodno učinile i vlade Srbije i RS. 

Kako je i najavljeno, 15. septembra u Narodnoj skupštini Republike Srpske i Skupštini Republike Srbije usvojeni su Zakon o zaštiti, očuvanju i upotrebi jezika srpskog naroda i ćiriličnog pisma (Republika Srpska) i Zakon o upotrebi srpskog jezika u javnom životu i zaštiti i očuvanju ćiriličnog pisma (Republika Srbija) s ciljem “zaštite i očuvanja srpskog jezika i ćirilice kao nematerijalnog kulturnog nasljeđa”.

Ćiriličkim pismom, u smislu ovog zakona, smatra se standardizovan tip ćirilice jezika srpskog naroda, koja predstavlja temelj kulturnog i nacionalnog identiteta. Jezik srpskog naroda i ćiriličko pismo predstavljaju nematerijalno kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku i  predstavljaju sredstvo i opšte dobro za Republiku Srpsku, koji pružaju osjećaj identiteta i kontinuiteta srpskog naroda na način kojim se uvažava njegov integritet i štiti njegova kulturna vrijednost. Jedinstven pristup očuvanju jezika srpskog naroda i ćiriličkog pisma kao nematerijalnog kulturnog nasljeđa podrazumijeva obavezu svih organa, organizacija i drugih pravnih lica da, prilikom korišćenja ćiriličkog pisma u pravnom prometu, koriste standardizovan oblik ćiriličkog pisma, poštujući njegov integritet i štiteći njegovu kulturnu vrijednost.

Saopćenje, NSRS, 15.9.2021.

Spomenutim zakonom, između ostalog, predviđa se da sve institucije, javna preduzeća i privredna društva s većinskim javnim kapitalom, kao i udruženja, u svom radu ubuduće upotrebljavaju “srpski jezik i ćirilicu”, kao i olakšice za sve privrednike koji informacije o svom biznisu budu komunicirali na ćirilici.

Nakon usvajanja spomenutog zakona, koji ide u Vijeće naroda RS, Klub Bošnjaka najavio je da će tražiti zaštitu vitalnog nacionalnog interesa, s obzirom na to da smatraju kako ih ovaj zakon diskriminiše, a ukoliko ne bude moguće usaglasiti tekst Zakona, moguće je da ovaj zakon bude upućen na izjašnjavanje Ustavnom sudu RS.

Procedura je takva da kada NSRS izglasa zakon, on se dostavlja Vijeću naroda. Vijeće naroda problematizira taj zakon po pitanju aspekta povrede vitalnog nacionalnog interesa. Ide to na zajedničku komisiju. Ukoliko se ne usaglasi, ide dalje na Ustavni sud RS. A nakon toga, ukoliko prođe tu proceduru, ide na državni sud. Tako da očigledno je zakon koncipiran tako da on ne može proći test ustavnih sudova. Mi smo danas bili u situaciji da su ta upozorenja dolazila ne samo od Kluba koalicije Zajedno za BiH nego i od drugih klubova, poput SDS-a i PDP-a, da je zakon u nekim elementima neustavan.

Zastupnik u NSRS Edin Ramić, 15.9.2021.

I dok se spomenutim zakonom na određeni način ćirilično pismo veže isključivo uz srpski jezik, podsjećamo da se u članu 7. Ustava Republike Srpske kao službena pisma navode ćirilica i latinica čime je zagarantovana ravnopravna upotreba oba navedena pisma. I Ustavom Bosne i Hercegovine zagarantovana je ravnopravnost jezika svih konstitutivnih naroda, i latiničnog i ćiriličnog pisma, no činjenica je da u praksi to nije tako.

Zastupnica u Narodnoj skupštini Republike Srpske Begija Smajić se tokom rasprave o spomenutom zakonu u NSRS obratila kolegama/icama zastupnicima/cama te istakla da su “u ravnopravnoj upotrebi jezici svih naroda i oba pisma”.

Ne možemo dopustiti ekskluzivitet upotrebe jezika srpskog naroda i ćiriličnog pisma nauštrb latinice i jezika bošnjačkog i hrvatskog naroda. U ravnopravnoj su upotrebi jezici svih naroda i oba pisma. Nadalje, svakom građaninu je garantovano pravo upotrebe svog jezika i pisma, bez mogućnosti uplitanja entitetskih vlasti, a na ovaj način se te ustavne odredbe krše. Zakon predviđa kaznene mjere za one koji u pravnom prometu ne koriste ćirilicu. Zakon prisiljava one koji ne govore jezikom srpskog naroda i ne koriste se ćirilicom, da to moraju učiniti ako žele organizovati neki kulturni događaj. Na kraju se ostavlja mogućnost subvencija onih koji koriste ćirilicu. Ja sam nastavnica matematike i fizike, govorim i predajem na bosanskom jeziku, on se ne priznaje u entitetu u kojem radim. Nemam probleme što neko svoj jezik naziva srpskim i piše ćirilicom, ali imam ako se meni to pravo zabranjuje. Vašu djecu će biti stid vašeg primitivizma, ali mene neće. Naša djeca komuniciraju mobilnim telefonima sa istim skraćenicama, iskombinovanim engleskim riječima i našim padežima. Šta ćete sa tim uraditi?

Begija Smajić, 15.9.2021.

Usvajanje Zakona o zaštiti, očuvanju i upotrebi jezika srpskog naroda i ćiriličnog pisma komentarisao je i Edin Ramić te je istakao da je spomenuti zakon “diskriminatoran, pogotovo neustavan u odnosu na Ustav entiteta RS”.

Najspornija stvar je ta što se postavlja srpski jezik i ćirilično pismo iznad jezika i pisama ostalih konstitutivnih naroda i što se na određeni način prijeti sankcijama onima koji to ne budu primjenjivali u praksi. Dakle, to nisu određene vrste sankcija osim za pravna lica. Sa druge strane, oni su pozitivno diskriminirani. Biće oslobođeni nekih naknada, dok će drugi biti opterećeni tim naknadama ukoliko ne koriste ćirilično pismo. Tako da to generalno pravi problem na tržištu. Poskupljuje namete koje imaju obrtnici, privrednici. Mislim da neće donijeti dugoročno ništa dobro niti srpskom narodu niti entitetu RS. Koristi se zapravo u političke potrebe i u potrebe vladajuće koalicije kako bi na neki način skrenuli teme od problema s kojima se suočava taj entitet. To je sve lošiji životni standard.

Edin Ramić, 15.9.2021.

I dok se većina iz NSRS zalaže za veću upotrebu, zaštitu i poseban status ćiriličnog pisma, podsjećamo da su delegati iz reda srpskog naroda u Domu naroda u PSBiH u aprilu ove godine mahom bili suzdržani, a neki i protiv uvrštavanja na dnevni red zaključka o uspostavljanju ustavne ravnopravnosti srpskog naroda, srpskog i bosanskog jezika i ćiriličnog pisma u ustavima kantona u Federaciji BiH.

Naime, u aprilu 2021. godine, delegat Denis Bećirović predložio je uvrštavanje na dnevni red zaključka kojim je bilo predviđeno da Dom naroda pozove kantone koji još uvijek nisu propisali ravnopravnost svih naroda i građana, jezika i pisama da najkasnije u roku od 90 dana osiguraju da se u svim kantonima priznaju i jasno definiraju: ravnopravnost srpskog naroda s drugim narodima, srpski jezik kao službeni i ustavom priznat jezik, bosanski jezik kao službeni i ustavom priznat jezik i ćirilično pismo kao službeno i ustavom priznato pismo. Delegati koji dolaze iz reda srpskog naroda mahom su bili suzdržani prilikom glasanja, osim Nikole Špirića koji je glasao “protiv”.

O ovoj temi za N1 televiziju govorio je i Duško Pevulja, profesor srpske književnosti na Filološkom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci, te istakao kako smatra da je ovakav zakon “ponajviše diskriminatorski prema srpskom narodu, srpskoj tradiciji i u tom smislu je nelogičan i neodrživ”, dodavši da je “latinica podjednako srpsko pismo”.

Ja bih se zadržao na ovim logičkim proturječnostima. Dakle, insistira se na tome da je ćirilica jedino srpsko pismo, što nije tačno. I to sada stavljaju u zakon. Dakle, latinica je podjednako onoliko koliko je pismo Bošnjaka, Hrvata, Crnogoraca u najmanjoj mjeri toliko i srpsko pismo. (…) Ja ne vidim nijedan razlog zašto bi se srpski narod odricao latiničnog pisma kao drugog pisma svoje kulturne tradicije, jer srpski jezik je u prošlosti upotrebljavao različita pisma.

Duško Pevulja, 7.9.2021.

Podsjećamo, Istinomjer se temama ravnopravnosti jezika, naroda i pisama u BiH i temom “dvije škole pod jednim krovom” bavio u više navrata, pritom ukazujući na probleme s kojima se suočavaju učenici/e u Republici Srpskoj i Federaciji BiH.

I pored niza socioekonomskih problema, građani/ke Bosne i Hercegovine suočeni/e su i s kršenjem osnovnih ljudskih prava, pa se tako još uvijek čeka na potpunu ravnopravnost naroda, jezika i pisama. Iako je ustavom zagarantovana, u praksi je ravnopravnost nerijetko mrtvo slovo na papiru, a postavlja se i pitanje da li se zakonskim nametanjem upotrebe jednog pisma u odnosu na drugo zaista čuva nacionalni identitet i ne vrši diskriminacija ostalih građana/ki koji žive u Republici Srpskoj.

(Istinomjer.ba)