Da li zabrana negiranja genocida ugrožava osnovna ljudska prava?

Odluka visokog predstavnika kojom se donosi Zakon o dopuni Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine, objavljena na stranici OHR-a 23. jula 2021. godine, uspostavila je kaznenu odredbu zabrane i kažnjavanja negiranja genocida, zločina protiv čovječnosti i ratnih zločina, kao i veličanja ratnih zločinaca. Reakcije bh. predstavnika vlasti razlikovale su se najčešće u zavisnosti od matičnog entiteta, pa su tako političari iz Federacije BiH dominantno pozdravili, a predstavnici najvećih političkih partija iz Republike Srpske jednoglasno osudili odluku OHR-a.

Komentar na posljednji potez Valentina Inzka imala je i zastupnica u Narodnoj skupštini Republike Srpske Dušica Šolaja. Ona je, u izjavi za Alternativnu televiziju 25. jula, najprije osporila činjenicu da visoki predstavnik vrši posao zakonodavne vlasti, ali i ustvrdila da će se uvođenjem ovakve zakonske norme ograničiti osnovna ljudska prava slobode mišljenja i izražavanja:

Također sa pravnog aspekta, ovim izmjenama i dopunama nameće se i uvodi praktično ponovo verbalni delikt, jedno krivično djelo koje je svojevremeno postojalo u krivičnom zakonodavstvu bivše SFRJ i čiji je isključivi cilj tada bio obračun sa političkim neistomišljenicima uz izricanje zaista visokih kazni. Verbalni delikt je nešto što je nezamislivo u svim razvijenim zemljama zato što ustavi svih zemalja, od SAD-a, ali i svih evropskih zemalja, kao i Evropska konvencija o ljudskim pravima, sadrže čitav katalog ljudskih prava koji, između ostalih, predviđa i pravo na slobodu mišljenja i pravo na slobodu izražavanja. Dakle, s pravnog aspekta, nametanje izmjena i dopuna Krivičnog zakona je potpuno, potpuno sporno u svakom smislu. Kosi se sa svim ljudskim pravima, zagarantovanim slobodama.

Dušica Šolaja, 25.7.2021.

Nakon donošenja odluke, iz OHR-a su obrazložili da dopuna Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine “ima za cilj da riješi nedostatak postojećeg pravnog okvira, koji ne nudi adekvatan odgovor za problem govora mržnje, a koji se manifestira kroz negiranje zločina genocida, zločina protiv čovječnosti i ratnih zločina, pa čak i kada su za te zločine već donesene pravosnažne presude od strane domaćih i međunarodnih sudova”.

Član 2. Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida iz 1948. godine definiše genocid kao djelo učinjeno s namjerom da se, potpuno ili djelimično, uništi jedna nacionalna, etnička, rasna ili vjerska grupa ubistvom članova/ica grupe, teškom povredom fizičkog ili mentalnog integriteta članova/ica grupe, namjernim podvrgavanjem grupe životnim uslovima koji dovode do njenog potpunog ili djelimičnog uništenja, mjerama usmjerenim na sprečavanje rađanja u okviru grupe, odnosno prinudnim premještanjem djece iz jedne grupe u drugu. Međunarodni sud pravde (MSP), Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) i Sud Bosne i Hercegovine presudama su utvrdili da je u Srebrenici u julu 1995. godine počinjen genocid. Naš partnerski portal Javnarasprava.ba činjenicu da BiH nema zakon o zabrani negiranja genocida problematizirao je u tekstu objavljenom ranije ove godine, koji dijelom tretira i način kriminalizacije negiranja genocida u pojedinim evropskim zemljama.

Kako je to SNSD-ova zastupnica Dušica Šojala ustvrdila, Evropska konvencija o ljudskim pravima, koju je, osim BiH, potpisalo još 46 zemalja članica Vijeća Evrope, u stavu (1) člana 10. pod “slobodom izražavanja” podrazumijeva “slobodu mišljenja i slobodu primanja i prenošenja informacija i ideja, bez miješanja javne vlasti”. Ipak, već u drugom stavu istaknuto je da “ostvarivanje ovih sloboda, budući da uključuje obaveze i odgovornosti, može podlijegati takvim formalnostima, uvjetima, ograničenjima ili sankcijama predviđenim zakonom i koje (su) neophodne u demokratskom društvu u interesu nacionalne sigurnosti, teritorijalnog integriteta ili javne sigurnosti, sprječavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja i morala, ugleda ili prava drugih, sprječavanja širenja povjerljivih informacija ili u interesu očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva”.

Dakle, kao što Evropska konvencija o ljudskim pravima definiše, a na čije odredbe se Šolaja referisala, pravo na slobodu mišljenja i izražavanja nije apsolutno, podrazumijeva određene “obaveze, odgovornosti i ograničenja”, ali i uspostavljanje “sankcija” radi, između ostalog, “sprečavanja nereda ili zločina”. Osim toga, isti dokument u članu 17. predviđa da se “ništa u ovoj konvenciji ne može tumačiti tako da podrazumijeva pravo bilo koje države, grupe ili lica da se upuste u neku djelatnost ili izvrše neki čin koji je usmjeren na poništavanje bilo kog od navedenih prava i sloboda ili na njihovo ograničavanje u većoj mjeri od one koja je predviđena Konvencijom”.

Tako je predmetu Garaudy protiv Francuske 2003. godine Evropski sud za ljudska prava donio odluku da knjiga Rogera Garaudyja, koja poriče holokaust, spada u obim člana 17, te je u skladu s tim navedeno:

Nema sumnje da poricanje realnosti jasno utvrđenih historijskih činjenica, kao što je holokaust, što podnosilac predstavke čini u svojoj knjizi, ne predstavlja historijsko istraživanje u cilju traganja za istinom. (…) Takvo djelovanje nespojivo je sa demokratijom i ljudskim pravima jer krši prava drugih. Zagovornici takvog djelovanja nesporno imaju namjere koje potpadaju pod kategoriju ciljeva koji su zabranjeni članom 17. Konvencije.

Evropski sud za ljudska prava, 7.7.2003.

Šolaja je normu o zabrani negiranja genocida okarakterisala kao verbalni delikt, odnosno praksu koja je nepojmljiva u razvijenim društvima. Upravo suprotno, niz je zemalja koje prema izvještajima međunarodnih organizacija, kao što su Humans Rights Watch ili Freedom House, kotiraju mnogo bolje od BiH kada je nivo poštivanja ljudskih prava u pitanju, a u njima je zakonski kriminalizovano negiranje holokausta, komunističkih zločina, ali i svakog genocida.

Tako, prema publikaciji međunarodne nevladine organizacije forumZFD, u kojoj je istražen odnos nacionalnih legislativa prema negiranju navedenih zločina u 36 država, njih deset posjeduje kaznenu odredbu zabrane negiranja “svake vrste genocida”, a u pitanju su Albanija, Bugarska, Hrvatska, Lihtenštajn, Malta, Sjeverna Makedonija, Crna Gora, Portugal, Španija i Švicarska.

Austrija, Njemačka i Izrael “eksplicitno zabranjuju samo negiranje holokausta”, dok Češka Republika, Mađarska, Latvija, Litvanija i Poljska “eksplicitno zabranjuju negiranje holokausta i komunističkih zločina”. Konačno, zakonodavstvo devet zemalja posjeduje odredbu “zabrane negiranja holokausta i negiranja drugih genocida” (Belgija, Kipar, Francuska, Grčka, Italija, Luksemburg, Rumunija, Slovačka i Slovenija).

I dok su demokratski standardi u većini spomenutih zemalja na mnogo većem nivou od onih u BiH, te posjedovanje ovakvih zakonodavnih mjera očigledno ne sputava njihove pravne sisteme da neometano funkcionišu, a političke predstavnike da obavljaju posao za koji su izabrani i za koji su plaćeni, u našoj zemlji je dopuna Krivičnog zakona prouzrokovala kolaps parlamentarizma.

Tako je lidere političkih partija iz entiteta Republika Srpska odluka Valentina Inzka dovela do spoznaje da “ne postoje uslovi za rad srpskih predstavnika u zajedničkim institucijama BiH”, zbog čega su odbili prisustvovati sjednici Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine BiH (PSBiH) 27. jula, ali i sjednici Doma naroda PSBiH najavljenoj za 29. juli, te su obje odložene. Na dnevnom redu sjednica trebali su se naći, između ostalog, i zakoni koji spadaju u 14 prioriteta koje bh. vlasti trebaju ispuniti u procesu evropskih integracija, navedenih u Mišljenju Evropske komisije o zahtjevu BiH za članstvo u Evropskoj uniji, ali će Evropska unija, a i građani BiH, ipak morati pričekati da se, kako su to rekli u RS-u, u državnim institucijama stvore “uslovi za rad”.

(Istinomjer.ba)