Hronika laganja o penzijama u Republici Srpskoj

Odnos vlasti u Republici Srpskoj prema penzijsko-invalidskom osiguranju bio je česta tema Istinomjera. U proteklih nekoliko godina ocijenili smo niz netačnih izjava datih od strane predstavnika/ca vlasti u RS, ali i neispunjenih predizbornih obećanja njihovih stranaka u ovoj oblasti. Najnoviji povod za još jedan osvrt na ovu temu je prebacivanje penzijsko-invalidskog osiguranja u RS na trezorsko poslovanje, to jest izmještanje isplata penzija iz PIO Fonda u Budžet Republike Srpske.

Penzije – iz budžeta ili nikako

Narodna skupština RS je u petak, 4.12.2015, usvojila set zakona koji je Vlada RS uputila  po hitnom postupku, a kojima se propisuje da se od 1. januara iduće godine penzije u Republici Srpskoj isplaćuju putem Trezora RS, a ne iz PIO Fonda. Da bi se ovo postiglo, po hitnom postupku usvojene su izmjene i dopune Zakona o PIO,  Zakona o doprinosima, Zakona o trezoru, te Zakona o budžetskom sistemu RS.

U obrazloženju izmjena i dopuna Zakona o PIO navedeno je da je Fond PIO RS, zbog  neuplaćivanja doprinosa, na kraju prošle godine imao “negativan finansijski rezultat u iznosu od 46.131.526 KM”, te je bio prinuđen da se dugoročno kreditno zadužuje kod poslovnih banaka.

“Osnovni cilj uvođenja Fonda PIO RS u sistem trezorskog poslovanja je da se nedostajuća sredstva za isplatu penzija u toku godine obezbijede iz budžetskih sredstava Republike, čime bi se izbjeglo kontinuirano kreditno zaduživanje Fonda PIO RS i postigla dodatna sigurnost u obezbjeđenju sredstava za isplatu penzija.” navedeno je u pratećem tekstu prijedloga zakona.

No, čak se i iz samog ovog dokumenta može vidjeti da se ne radi ni o kakvoj “dodatnoj sigurnosti”, već o potezu koji se morao povući da bi se januarske penzije uopšte mogle isplatiti. U objašnjenju o razlozima za upućivanje zakona u hitni postupak navodi se, naime, da “Ukoliko se predloženi Zakon ne donese po hitnom postupku, posljedice bi mogle da budu neizmirenje obaveza prema korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja propisanih zakonom”.

A do juče je sve bilo u redu?

Finansijska nestabilnost i zaduživanje kod komercijalnih banaka kako bi se omogućila isplata penzija, odavno su prisutni problemi PIO Fonda RS. Vlasti ovog entiteta, međutim, iz godine u godinu ponavaljaju kako je stanje stabilno i kako nema razloga za brigu. U pokušajima da stanje prikaže drugačijim nego što jeste, naročito se isticao Milorad Dodik, koji je prije dvije godine čak izjavio kako su “penzije u RS-u “veće nego u okruženju, šta god ko na to rekao”, iako su one i tada – kao i sada – zapravo bile najniže u poređenju sa svim okolnim državama i FBiH. I pored očite neistinosti ovakvih i sličnih tvrdnji, Dodik od njih nije odustao ni u predizbornoj kampanji, kada je, recimo, izjavio da su se penzije u RS za protekla dva mandata SNSD-a povećale “100%”, što je jednako daleko od istine kao i izjava da su najviše u regionu.

Vlada RS je, naime, prošli mandat započela sa prosječnim penzijama u iznosu od   320.00 KM (40,4% prosječne plate u RS); do jula 2012. godine prosječna penzija smanjila se na 311.18 KM, a u sljedećih godinu dana porasla za nepune tri konvertibilne marke. U septembru 2014, prosječna penzija u RS iznosila je 330,85 KM, što znači da se u toku prošlog mandata povećala za svega 3,4%. Inače, SNSD je u svom izbornom programu 2010. godine obećao da će iznos prosječne penzije podići na 60% prosječne plate, međutim, ovaj procenat ni u jednom trenutku u mandatu nije prešao 41%, dok su troškovi života u tom periodu višestruko porasli.

Tokom proteklog mandata, PIO fond je jedno vrijeme uspjevao pravovremeno isplaćivati penzije, no onda su penzionere u RS, osim niskih iznosa, počela pogađati i kašnjenja.  Premijerka RS, Željka Cvijanović, ipak je uporno tvrdila da PIO Fond nije prezadužen i da ima dovoljno novca za isplatu penzija, a da je jedini problem sa kojim se suočava – neriješeno pitanje duga sa Federacijom BiH:

“Srpska svaki mjesec obezbjeđuje 7,3 miliona KM za 23.000 penzionera koji su zaradili svoje penzije u Federaciji BiH. Mi im plaćamo penzije zato što FBiH neće da izvršava svoju obavezu, a to znači manje sredstava za one penzionere koji su ovdje zaradili penzije”, rekla je Cvijanović u martu prošle godine. Istovremeno je optužila opoziciju za neosnovane kritike i tvrdnje o prezaduženosti Republike Srpske, te se pohvalila i povećanjem penzija od 7,3%, za koje je rekla da je “pretpostavka za stabilizaciju penzionog sistema Srpske u budućnosti”, čemu su, po njenim riječima, trebale doprinijeti i “snažne akcije otkrivanja lažnih korisnika penzija”.

Izjavu o tome da Fond PIO “ima dodatna opterećenja zbog penzionera koju su stekli penziju na prostoru Federacije BiH, što košta više od sedam miliona KM svakog mjeseca” Cvijanović je ponovila i 14.5.2014, uoči poplava koje su pogodile BiH, a koje je premijerka potom, iskoristila kao novo “objašnjenje” za nedostatak sredstava u fondu – iako je samo dvije sedmice ranije tvrdila da nedostatka sredstava nema (premda je PIO Fond RS već tada uveliko ulazio u kredite kako bi isplatio penzije).

Kada je nakon oktobarskih izbora konstituisana Vlada RS, Cvijanović je u svom ekspozeu predstavila stanje u PIO kao ne sasvim zadovoljavajuće, ali, u svakom slučaju, daleko od kritičnog.

“Stanje se, nakon donošenja novog zakona, postepeno poboljšava, ali i dalje nije zadovoljavajuće… ….Materijalni položaj penzionera se postepeno poboljšava, ali nedovoljno.” rekla je tada Cvijanović, istaknuvši da i dalje postoje problemi poput odnosa broja osiguranika prema broju korisnika prava iz PIO “prvenstveno kao posljedica demografskih kretanja, te sive ekonomije i rada na crno”.

Cvijanović je tada najavila da će njena Vlada ovom pitanju posvetiti posebnu pažnju i to kroz  “rasterećenje privrede čime će se privrednim subjektima olakšati poslovanje, a time redovnije izmirenje ove obaveze”. Najavljeno je, takođe, da će u narednom periodu biti obezbijeđena redovnost ipslata penzije, pa i njihovo dalje povećanje. O prelasku PIO Fonda na trezorsko poslovanje nije bilo riječi.

Par mjeseci kasnije, o penzijama je ponovo govorio i Milorad Dodik i to sa mnogo manje ustezanja i znatno više pretjerivanja od svoje partijske koleginice.

“A na te priče o teškom ekonomskom stanju, recimo da je činjenica da u odnosu na Srbiju danas imate 250 maraka veću platu naših prosvjetnih radnika nego u Srbiji, imate veće penzije nego u Srbiji, imate veće plate policajaca nego u Srbiji. Imate situaciju da u Federaciji već ne mogu da isplaćuju penzije…” rekao je Dodik uemisiji (In)direktno na Radioteleviziji Republike Srpske 09.02.2015. godine.

Istinomjer je i ovu Dodikovu izjavu ocijenio kao neistinitu, konkretno one njene dijelove koji se odnose na razliku u platama i penzijama (prosječna isplaćena penzija za decembar 2014. godine u Srbiji je iznosila 23.145 RSD (370 KM), a u Federaciji BiH 365 KM. Prosječna penzija u Republici Srpskoj tada je iznosila 338 KM, dakle 32 KM manje nego u Srbiji i 27 KM manje nego u FBiH).

U komentaru tvrdnje da “u Federaciji već ne mogu da isplaćuju penzije” – kojom je Dodik implicirao da je situacija u RS drugačija, to jest da je sistem PIO stabilniji – Istinomjer je i tada ukazao na činjenicu da je sam Fond PIO RS u prethodnom mandatu bio prilično nestabilan, te da su prema revizorskim izvještajima o poslovanju Fonda PIO, nepokriveni deficiti Fonda PIO za 2012. i 2013. godinu iznosili 64.655.937, odnosno 70.595.570 KM – “što implicira da ukoliko se ovakav trend povećanja nepokrivenih deficita nastavi održavanje stabilnosti Fond PIO RS neće biti moguće”.

Na isti problem ukazivali su, godinama unazad, predstavnici/e opozicije, ali i ekonomski analitičari, koji su odavno upozoravali da Fond PIO približava tački neodrživosti poslovanja. Jedan od njih, ekonomista Damir Miljević, i u julu ove godine ponovio je da je kriza PIO Fonda evidentna i da dolazi od krize u kojoj se nalazi cijeli entitet:

“Imamo situaciju u kojoj na jednog zaposlenog dolazi jedan penzioner i takva situacija je apsolutno neodrživa. Bilo kakvi sistemi prelaska na trezorsko, netrezorsko, ovakvo, onakvo poslovanje neće riješiti dugoročno problem Fonda PIO. Jedino ozbiljno rješenje su reformski rezovi“, rekao je tada Miljević.

Predstavnici/e vlasti u RS su na sve ovakve izjave uredno odgovarali poricanjem da problemi postoje, čak i kada su oni postali više nego očigledni.

Direktor Fonda PIO RS, Mladen Milić, u junu ove godine otvorio je pitanje prelaska na trezorno poslovanje, premda je situaciju predstavio znatno manje kritičnom nego što ona jeste, iako je i sam izjavio da je akumulirani dug Fonda dostigao 114 miliona KM. U intervjuu za Glas Srpske, na pitanje da li se Fond PIO nalazi pred kolapsom, Milić je odgovorio da se stanje u Fondu “ne može nazvati dramatičnim niti je on pred kolapsom”, iako se on suočava sa određenim problemima:

“Obaveze uplatilaca doprinosa prema Fondu PIO, umjesto da se smanjuju, konstantno se povećavaju. Na kraju marta potraživali smo 405 miliona, a na kraju prošle godine 390 miliona KM. Ako bi taj trend bio nastavljen, to bi moglo da predstavlja problem, ali za sada redovno izmirujemo obaveze. Osnovni razlog nedostatka novca u vanbudžetskim fondovima je odnos broja zaposlenih i penzionera koji su izjednačeni.”

Milić je tada “prognozirao” da će biti potrebno prijaviti oko 20.000 radnika/ca “na crno” kako bi se fond stabilizovao:

“Prema našim procjenama, oko 20.000 radnika u RS radi u sivoj zoni, odnosno nisu prijavljeni. Kada bi oni bili prijavljeni makar na najnižu platu i kada bi se za njih redovno plaćali doprinosi, to bi samo budžetu Fonda PIO donijelo 26 miliona KM”

U međuvremenu, nije došlo ni do porasta zapošljavanja, niti do prethodno najavljivanih “snažnih akcija otkrivanja lažnih penzionera”. Jedino što je preostalo od svih najava bilo je prebacivanje isplate penzija na budžet RS.

Vlada RS je tako na 8. posebnoj sjednici, 20.11.2015, usvojila paket zakona kojim se isplata penzija premješta iz Fonda u trezor.

U obrazloženju izmjena i dopuna zakona, navedeno je da je Fond PIO RS, zbog  neuplaćivanja doprinosa, na kraju prošle godine imao “negativan finansijski rezultat u iznosu od 46.131.526 KM”, te je bio prinuđen da se dugoročno kreditno zadužuje kod poslovnih banaka.

“Osnovni cilj uvođenja Fonda PIO RS u sistem trezorskog poslovanja je da se nedostajuća sredstva za isplatu penzija u toku godine obezbijede iz budžetskih sredstava Republike, čime bi se izbjeglo kontinuirano kreditno zaduživanje Fonda PIO RS i postigla dodatna sigurnost u obezbjeđenju sredstava za isplatu penzija.” navedeno je u pratećem tekstu prijedloga zakona.

No, čak se i iz samog ovog dokumenta može vidjeti da se ne radi ni o kakvoj “dodatnoj sigurnosti”, već o potezu koji se morao povući da bi se penzije uopšte mogle isplatiti. U objašnjenju o razlozima za upućivanje zakona u hitni postupak navodi se, naime, da “ukoliko se predloženi Zakon ne donese po hitnom postupku, posljedice bi mogle da budu neizmirenje obaveza prema korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja propisanih zakonom”.

Tako je Vlada RS i pored svih dosadašnjih tvrdnji njene predsjednice i predsjednika RS, de facto priznala da su kritike upućivane na račun politike zaduživanja PIO Fonda, kao i tvrdnje da je njegov dug porastao toliko da je samo poslovanje postalo neodrživo, bile apsolutno utemeljene i istinite.

Sa druge strane, sve tvrdnje o “poboljšanju stanja”, “ekonomskoj stabilnosti”, “porastu zaposlenosti” i sličnim konstrukcijama koje su, prema izjavama zvaničnika/ca u RS, trebale između ostalog dovesti i do stabilizacije PIO Fonda, ovim su potezom Vlade RS potvrđene kao neutemeljene.

(istinomjer.ba)