Istraživanje o dezinformacijama u online medijima: Ko kreira “mreže lažnih vijesti” u BiH i regionu?

Danas je u EU Info centru u Sarajevu predstavljeno istraživanje “Dezinformacije u online sferi: Slučaj BiH” koje je provelo UG “Zašto ne”. Istraživanje je zasnovano na analizi medijskih sadržaja koji su tokom perioda od jedne godine ocijenjene na platformi “Raskrinkavanje”.

U periodu od novembra 2017. do novembra 2018. godine, “Raskrinkavanje” je ocijenilo skoro 2.500 medijskih priloga za koje je ustanovljeno da sadrže neki vid dezinformacija (više o fact-checking metodologiji “Raskrinkavanja” može se pročitati ovdje).

Kako je pokazalo istraživanje, oko 62% dezinformacija objavljenih u ovom periodu odnosile su se na političke teme i pojavile su se u ukupno 1.486 ocijenjenih članaka koje je objavilo 477 medija. Ovo je uzorak koji smo analizirali u ovom istraživanju.

Najčešći tip političkih dezinformacija su lažne vijesti, dok je klikbejt druga najčešća medijska manipulacija u ovom uzorku. Tip medija koji najčešće proizvodi i prenosi dezinformacije su anonimni portali; međutim, individualni mediji koji su objavili najviše političkih dezinformacija nisu anonimni. Radi se o dva javna medija, od kojih je jedan javni RTV servis (RTRS), dok je drugi javna novinska agencija (Srna).

Nalazi istraživanja ukazuju na dvije glavne kategorije “proizvođača dezinformacija”:

• Vlasnici/e anonimnih portala koji na taj način privlače čitatelje/ke kako bi povećali profit od online reklama
• Mediji koji kontinuirano objavljuju dezinformacije koje odgovaraju političkim agendama različitih političkih aktera iz BiH, ali i izvan nje.

Polovina medija (237) iz ovog uzorka nalazi se u Bosni i Hercegovini, dok za 140 anonimnih portala koji su ocijenjeni na “Raskrinkavanju” nije moguće utvrditi tačnu lokaciju. Sa druge strane, čak 100 medija koji su u jednogodišnjem periodu objavljivali dezinformacije u vezi sa BiH – ili dezinformacije koje su imale značajnu “publiku” u BiH – nalazi se u zemljama regiona, od čega ih je najviše u Srbiji. Kada su u pitanju mediji izvan BiH koji su u protekloj godini objavili najviše političkih dezinformacija, svih “top 10” se takođe nalazi u Srbiji.

Sadržaj političkih dezinformacija koje dominiraju online prostorom u BiH ispitan je pregledom aktera koji se pojavljuju u analiziranim člancima kao “mete dezinformacija” (kada je određena manipulacija iskorištena kako bi se prikazali u negativnom svjetlu) ili osobe, organizacije, institucije i sl. koje “profitiraju” od dezinformacija (kada se manipulacije koriste kako bi se prikazali na pozitivan način). Kada su u pitanju pojedinačni akteri iz BiH, osobe koje se najviše puta pojavljuju u uzorku su Milorad Dodik i Bakir Izetbegović, pri čemu se Dodik češće pojavljuje u ulozi aktera koji “profitira” od dezinformacija, dok se Izetbegović skoro isključivo pojavljuje kao njihova “meta”.

Baza podataka koja je eksportovana sa stranice “Raskrinkavanje” (dostupna na ovom linku) takođe je analizirana uz pomoć “Association rule mining” algoritma, koji prepoznaje kompleksne veze između pojedinačnih podataka u kompleksnim bazama. Algoritamska analiza je urađena kako bi se ustanovilo da li postoje grupe medija koji su skloni da kontinuirano, redovno i učestalo koriste jedni druge kao izvore i prenosioce istih dezinformacija. Analiza je ukazala na postojanje jedne velike “dezinformacijske mreže” u kojoj su ovakve pravilnosti ustanovljene za grupu od 29 medija, od kojih se 15 nalazi u Srbiji, a 14 u Bosni i Hercegovini (od čega 12 u Republici Srpskoj). Mediji koji se pojavljuju kao glavne “spojnice” u ovoj mreži su RTRS u Bosni i Hercegovini, te Sputnik, Informer i Blic u Srbiji. Sputnik Srbija je ujedno i jedini medij sa značajnim prisustvom u “dezinformacijskim mrežama”, a koji se nalazi u vlasništvu neke države izvan regiona (Ruske Federacije).

Cijeli izvještaj “Dezinformacije u online sferi: Slučaj BiH” dostupan je na ovom linku.

Izvještaj na engleskom jeziku može se pročitati na ovom linku.